Liber X - Declarat decimus quo papam, quo sapientes Moverit eloquio; papae praesaga futuri Nuncia protulerit; multos relevarit onustos; Sit miseratus ovem, miserosque reduxerit agnos.

Nomine vir celebris, virtute celebrior omni,
Tempore sanctus eo pater exstitit Urbis et orbis,
Culmen honestatis et honoris, Honorius; ad quem
Franciscus veniens proponere thema iubetur.
Ille, licet coram tot fratribus et reverendo
Patre locuturus, non exponentia textum
Verba magistrorum, non integumenta librorum,
Non propriam mentem praeconsulit, immo repente
Oris in excursu quod nusquam caespitat, apte
Singula continuans exquisitissima profert.
Rhetoricos etiam satagens praetendere gestus,
Non solum lingua loquitur sed corpore toto,
Nutibus et signis, extraque movetur ut intus,
Et motus artis per motos explicat artus.
Cuius ne propria sermo levitate vacillans
Vergat in ambages, inter sua verba priorum
Dicta quasi quosdam serit inter gramina flores;
Utque cohaerenter propriis aliena coaptet,
Alta prophetarum reserans aenigmata, legis
Et Scripturarum vastas explorat abyssos,
Et fidei scrupulos, Evangeliique profundum,
Ipsiusque Dei secreta latentia mundum.
Sermo suis adeo placet auditoribus, ut plus
Admiretur eum qui plus intelligit: omnes
Quaerendo tacite fratres mirantur, et ipse
Papa, quis in laici sic spiritus ore loquatur,
Cuius in auditu devotio clamat eorum,
Ora silent, vultus figuntur, corda moventur,
Intellectus agit, sensus vacat et, rationis
Erecta facie, facies divina videtur.
Non tamen hostis abest qui commendanda maligne
Carpat; sed dominus Hugolinus, episcopus Hostiensis,
Francisco clipeus, cui gratia sese
Caelitus infudit sanctorum vota fovendi,
Eius virtutes attollit, dicta tuetur
Et detractores propria gravitate coercet.
Huius notitiam patris primumque favorem
Dudum nactus erat, numerum dum forte Minorum
Multiplicare volens, Francos Franciscus adiret.
Cumque recepisset peditem Florentia fessum,
Audito quod ibi Legatus episcopus idem
Esset, adivit eum, quem vultibus ille paternis
Suscipiens, ut erat sidus, flos, gloria, gemma:
Sidus honestatis, flos morum, gloria cleri,
Gemma sacerdotum, quaesivit quo proficisci
Vellet et ad quod opus; et transalpare volenti
Persuasit reditum, fratresque revisere iussit;
Seque suis precibus commendavere vicissim.
Ex tunc iunxit eos indissociabile foedus,
Foedus amicitiae, quo non est nexus in orbe
Firmior aut virtus magis unitiva duorum.
Expertusque sacer sacrum, fidusque fidelem,
Tanti Franciscus tutelae praesulis omnem
Ordinis et fratrum curam commisit agendam
Depositum suscepit onus, nulloque fefellit
Praesul in articulo. Quem praemia quanta manerent,
Saepe profabatur Franciscus, pontificemque
Totius mundi praesaga voce vocabat.
Iam rebus se dicta probant; qui tunc Hugolinus,
Nunc est Gregorius; qui tunc caput unius urbis,
Nunc caput est orbis, in quo viget Ordo Minorum.
Et bene summorum meruit reperire favorem,
Cuius honorabat devotio grata pusillos!
Iustus namque Deus sua cuilibet acta latenter
Retribuit, talesque sibi reperire meretur
Maiores, qualem se quisque minoribus offert.
Eius vero modum superans miseratio, postquam
Omnia dispersit, nec suppetit ulla facultas
Unde satisfaciat propriis affectibus, audet
Ore verecundo propriam confundere frontem
Mendicans a divitibus quid donet egenis.
Nec solum sustentat eos, sed honorat, et omni
Voce molestari prohibet; Christique pusillos
Ne quis praesumat tumidis offendere verbis,
Fratris ab unius exemplo corripit omnes.
Ille videns inopem: "Caveas, carissime", dixit,
"Ne paupertatem simules". Franciscus ut audit
Talia dicentem, iubet ut sibi dicta remitti
Nudus et ante pedes prostratus pauperis oret.
Haec est Francisco reverentia pauperis, ut de
Paupere dicta notet de Christo scandala dici;
Et si quem videat lapides aut ligna ferentem
Aut aliud pondus non absque labore ferendum,
Supponens humeros quamquam breve robur habentes,
Mavult ipse premi quam pauper mole prematur.
Sic inhonoratos devotus honorat, onustos
Exonerat, quem non hominis solummodo, verum
Et bruti miseret, miseri quodcumque ferentis.
Inde per Anconae confinia dum, comitatus
Paulo cui suberant fratres in partibus illis,
Silvas et fluvios, saltus pertransit et agros,
In grege caprarum saeptam foetentibus hircis
Cernit ovem, Paulumque vocans: "Dic, Paule, videsne",
Inquit, "ut haec inter capras incedit et hircos?
Sic inter Scribas ivit Iesus et Pharisaeos.
Hinc precor ut pretium solventes de grege foedo
Educamus eam". Consentit Paulus; at ambo
Quid praeter viles tunicas persolvere possint,
Circa se non inveniunt; sed forte viator
Qui transibat ovis pretium persolvit emendae.
Introeunt urbem: miratur episcopus, unde
Accidat ut tamquam fatui duo tam sapientes
Sic unam dignentur ovem traducere secum.
Egressos urbem domus excipit hospita Sancti
Dicta Severini, Dominabus idonea sedes
Corpora casta Deo mentesque dicantibus almas.
Tradit eis Franciscus ovem clementer alendam;
Laetae suscipiunt et multo tempore servant,
De cuius tunicam Francisco vellere mittunt.
Quo secus Assisium synodum celebrante, minister
Ingrediens: "Pater, hanc habeas pro parte tuarum",
Dixit, "ovisque tuae tunicam de vellere textam".
Donum Franciscus capit acceptabile, narrans
Fratribus eventum: fratres laetantur in ipsa
Simplicitate patris tantum consistere fructum.
Nec modo Francisci pietas semel hoc ita fecit,
Sed quoties animal vidit miserabile, cuius
Vel prece vel pretio posset differre dolorem.
Cuius ut exemplum referam de milibus unum,
Fratre supradicto comitatum Marchia rursus
Excipit Anconae praedicta, duosque ferenti
Obviat agniculos, quorum, pendente deorsum
Pondere, vincla pedes astringunt dura tenellos,
Oraque solventes miseri balantia voce,
Quam natura dedit, emittunt 'signa doloris'.
Inferri nocumenta piis, et pessima cernens
Et peiora timens, quaerit Franciscus ab ipso
Qui portabat eos, fieri quid debeat inde.
Ille refert: "Intrabo forum vendamque necandos
Carnifici". Franciscus ad haec: "Ne feceris", inquit,
"Sed placidus placidis, insons insontibus esto;
Quoque libens parcas, quantum daret ut morerentur
Ipse tibi lictor, tantum dabo ne moriantur".
Sic pia pro miseris devotio supplicat agnis;
Neve supervacuo sermone ceciderit auras,
Exutus chlamydem dat agresti, lege statuta
Et iuramentis intervenientibus, ut de
Compedibus vinctos educat et educet agnos.