vv. 208-451

Est locus a magno non longe Mediolano,
Cui veteres proprium posuerunt Moitia nomen,
Templo famoso colitur Batista Iohannes,
Quod precelsa datur fundasse potentia regum
Atque opibus ditasse suis auroque replesse.
Unde solet princeps Romanus more vetusto,
Cum graditur Romam, prefatum visere templum
Atque coronari Ligurum diademate regni.
Ergo patrum servare volens morem Fredericus
Postulat, ut cives huc illum Mediolani
Ducant cum turba procerum comitante suorum.
Ad quem consul ait: "Vestris, pater optime, iussis
Nos equidem parere [sumus] pro posse parati,
Qui iuramenti vinclo cohibente ligamur,
At ne quid noceat nimis audax nostra iuventus
Agminibus vestris, adeo, rex magne, veremur.
Nam turbata dolet, quia munera Mediolani
Spernitis et veterem mutare paratis honorem.
Unde nec audemus vos illuc deducere tutum,
Ni placeat paucis tantum comitantibus ire;
Quodsi vestra datur populo pia gratia nostro,
Et si collibeat concordi pace venire,
Ut veterem populi non infringatis honorem,
Ibimus ad sancti vobiscum templa Iohannis
Et quocumque placet nostras ducemus in horas.
Occurret populus celebrans solemnia festa,
Grandia dona dabit, iurabit eritque fidelis."
At pius acceptis sermonibus his Fredericus
Mediolanenses tandem percepit aperte
Regali sua colla iugo supponere nolle,
Ni permittat eos dominari more vetusto
Urbibus eversis quondam populis[que] subactis.
Et retinens varias miserorum mente querelas
Irarum celat stimulos, quia Mediolanum
Vi cohibere nequit, nisi congreget agmina plura.
Et superest regni caput olim visere Romam,
Ut sumat diadema sacrum; tunc talia fatur:
"Quid totiens cives temptatis Mediolani
Consilium nostrum [vestris] pervertere dictis,
Muneribusque datis quid nos mutare paratis?
Nempe ego, quod dixi, fixum immotumque tenebo,
Nulla dabit populus, nisi iuret, munera vester,
Se servaturum pacem decretaque nostra.
Gracia nostra malos avertitur atque superbos,
At sequitur mites legi parere volentes."
Hec ait, et procerum que sit sententia querit,
An petat incertus Babtiste templa Iohannis,
Cum nolint cives huc illum Mediolani
Ducere cum turbis equitum comitantibus ipsum.
Consulti proceres suadent procedere regi,
Quaque velint ipsi rectores Mediolani
Ducere portantes sibi tradita previa signa,
Ne qua mali seve queat esse occasio genti.
Ergo sequens procerum ductor consulta benignus
Tradit signa suas illis portanda per horas,
Ut monstrent turbis iter et loca congrua castris,
Spemque sui placido vultu promittit amoris.
Tunc illi propriis cupientes parcere villis
Ducunt regales loca per deserta phalanges,
Preter aquas ubi nil poterant reperire cibusque
Prorsus equorum aberat, nec emendi copia turbis
More datur solito; quo principis ira dolore
Exagitata capi tria iussit Mediolani
Mox castella opulenta, Rosate, Trecas, Galeate,
Que cito capta, gravem spoliata dedere ruinam.
Diruit et pontem, per quem transire Ticinum
Mediolanenses populos vexare volentes
Trans flumen positos armati sepe solebant.
Ex qua re graviter turbati Mediolani
Cives magnanimo prave de rege loquuntur
Et cupiunt aliqua, si possint, parte nocere.
Sed iam transierat regalis turba Ticinum
Rexque simul fluvium, qui fines claudit eorum,
Accelerans alias Ligurum mox visere gentes.
Tunc inimicicias Terdona Papiaque grandes
Inter se pariter furiata mente gerebant,
Auxiliumque dabat Terdone Mediolanum.
Quas rex cum vellet concordes reddere, sprevit
Imperium Terdona pium, parente Papia.
Hinc igitur graviter turbatus rex Fredericus,
Quamquam tardari videat, quod mente gerebat,
Scilicet ut Romam peteret caperetque coronam
Et regi nomen sibi iungeret imperiale,
Obsidione tamen iuvat expugnare superbam,
Auxilio fretam Terdonam Mediolani.
Ergo vocat proceres in cetum ac talia fatur:
"Spernimur, heroes, in regno, cernite, nostro;
Regia maiestas contempnitur atque potestas.
Mandatis parere meis urbs parva recusat.
Quid facient urbes magne populique potentes?
Nos equidem parvi mandataque regia pendent,
Ni Terdonenses nostra virtute subacti
Cogantur meritas pro culpa solvere penas.
Illos forte movet nostri fiducia cursus,
Sed quamvis Romam properemus adire volentes,
Terdonam superare vacat. "Sic fatur, ac omnes
Assensu proceres firmant regalia dicta
Consiliumque probant. Hinc rex animatus ad urbem
Excelsam convertit iter, sed menia clausa
Conspicit et densa iuvenum vallata corona.
Cingere tum montem parat et locat obsidionem.
Montis namque iugo modici Terdona sedebat.
Hec ubi cognovit gens audax Mediolani
Indignata prius, quia rex sua munera sprevit,
Indignata simul, quoniam castella subegit
Opportuna sibi, pontem subvertit et urbem
Obsidione gravi nunc vincere gestit amicam,
Cui solet auxilium semper dare Mediolanum,
Convenit in cetum veteremque hortatur honorem
Se pariter dictis discendere more paterno,
Consulibusque suis, qui regia iussa tenere
Iuravere prius, mox aufert culmen honoris,
Tamquam sit crimen domino parere benigno,
Electisque aliis, qui regia spernere iussa
Non timeant, illis se subdit rite regendam.
Quorum consilio Terdonam mittere binas
Auxilio properant equitum peditumque cohortes,
Que contra regem gentem tueantur amicam.
O quam venturi nonnumquam nescia fati
Mens hominum! Quantumque sui male provida casus!
Electi properanter eunt, quos consul euntes
Alloquitur paucis firmans ita pectora dictis:
"Ite, viri fortes, et corpora vivida bello,
Ite citi, quoniam nunc tempus poscit amicis
Auxilium solitum prestare fideliter atque
Rebus in adversis sociis succurrere fessis.
Numquam deseruit gens hec promissa fidemque,
Affuit at semper sociis et iuvit amicos.
Nititur, ut capiat Terdonam, rex Fredericus,
Fortassis precio contra totos inde recepto.
Sed si Terdonam vis nostra tuetur amicam,
Vos decus eternum, vos gloria magna sequetur.
Ergo, viri, vestra, precor, hic ostendite vires!"
Talibus auditis festinat abire iuventus
Terdonamque tribus pervenit leta diebus.
At Terdonenses susceptis Mediolani
Civibus exultant, et qui se menibus urbis
Inclusi primum vix posse latere putabant,
Nunc acies inferre parant, audaxque iuventus
Menibus erumpit subito paucosque repertos
Palantes spoliat, turbat quoque regia castra.
Tunc equites regis sumptis non segniter armis
Bella cient castrisque ruunt hostesque sequuntur
Et dantes iam terga fugant super ardua montis.
Sic quandoque solet pastorum turba rapaces
A stabulis arcere lupos ausosque rapinam
Cum clamore sequi, donec per devia montis
Evasisse videt rapidosque remittere gressus;
Haud aliter quociens ausi descendere monte
Terdone cives invadunt regia castra;
Regales equites cicius post terga sequentes
Acrius insurgunt, instant feriuntque fugantque,
Donec tuta petunt hostes et monte residunt.
Dux tamen eximius pravos resipiscere cives
Sepe rogans frustra veniam promittit, at illi
Subsidiis nimium confisi Mediolani
Regem contempnunt, pacem veniamque repellunt.
Denique rex fortis vi debellare superbam
Terdonam cupiens, iubet instrumenta parari,
Quis valeat muros dirumpere, menia, turres,
Quis terrere viros et pellere menibus ipsos,
Quis prorsus cives queat expugnare superbos.
Haut mora baliste, tormenta ariesque parantur;
Iam videas tormenta altos perfringere muros,
Conquassare domos trepidosque fugare colonos.
Grandia saxa volant mediam proiecta per urbem,
Asta viros perimit baliste turbine rapta
Et iacit e muris iuvenes pugnare paratos.
Nunc aries ductus suspenso fortior ictu
Molitur densi compagem solvere muri.
Sed super urbani flammis et fragmine molis
Et sudibus crebris et adusti roboris ictu
Occurrunt certantque suas defendere sedes.
Urbis in extremo saxo fundata vetusto
Ardua turris erat, porte tutela locique,
Quam Turrem Rubeam dicebant nomine cives.
Hanc pugnando capit vi multa res Fredericus,
Et magis atque magis defessos territat hostes.
Iamque vident urbem cives non posse teneri,
Rebus enim lapsis audacia concidit omnis.
Quique prius leti ludo plausuque fremebant,
Nunc trepidant tacitique premunt sub corde dolorem.
Iam bellum sumpsisse piget mandataque regis
Contempsisse pii, iam poscunt federa pacis.
Tradere seque velint ipsi, nisi Mediolani
Turba vetet duro metuens se subdere domno;
Urguet enim preter bellum morbusque sitisque,
Multus et in clausa populus defungitur urbe.
Arent iam putei, siccantur et undique fontes,
Cumque Ceres superet, latices et pocula desunt.
Expectant imbres frustra, nam Cinthia cornu
Quarta nitens gracili pluvias excluserat omnes.
Talis in arenti Libye status esse refertur,
Zodiaci fervens cum pervolat ardua Phebus.
Tandem victa siti, bello morboque iuventus
Destinat ad regem pacem veniamque petitum
Ire oratores, precibus si flectere possint.
Passibus hii rapidis subeunt regalia castra,
Acceptaque fide lacrimis ita fantur obortis:
"Rex pie, quem magno celestis rector honore
Pretulit et multas voluit regnare per urbes,
Aspice nos placido, petimus, pater inclite, vultu,
Fortuneque memor lacrimas ne despice nostras.
En, prostrata tuis pedibus gens nostra salutem
Postulat et veniam supplex, miserere dolentum,
Exaudique preces, dux invictissime, nostras!
Namque quod audaces te contra movimus arma,
Quodque tuam stulti nos contra movimus iram,
Penitet et dignas volumus persolvere penas.
Tradimus, ecce, tibi male quam defendimus urbem.
Comple tuum votum, cape menia, destrue muros!
Nos tamen et socios sine quo libet ire solutos;
Quodsi forte paras captivos ducere rebus
Omnibus ablatis, cupimus prius omne quod instat
Et graviora pati vel quavis morte perire."
Hiis pius auditis Fredericus talia reddit:
"Sero petit veniam, qui, dum valet usque, repugnat.
Sero rogat victus, quem victor sepe rogavit.
Mensibus, ecce, tribus vos clausimus obsidione,
Semper de venia, semper de pace rogantes.
Ut vos audaces et ad horrida bella parati
Hactenus oblate sprevistis munera pacis
Nosque lacessistis, confisi menibus urbis,
Nunc veniam petitis, cum iam pugnare neqitis.
Magna quidem vestras tenuit dementia mentes,
Qui clausi muris nos vincere posse putatis!
Dedecus esset enim nostro per secula regno,
Si nos despiciens urbs parva illesa maneret.
Vos tamen, ut petitis, quia penitet, ite soluti,
Femina masque simul, pueri iuvenesque senesque
Vadant quo placeat, veniam damus urbe relicta.
Urbs populata ruet, dabit exemplumque ruina,
Quo timeant alie Romanum spernere regem.
Sic fortuna vices variat, sic infima summis
Summaque commutat, sua cum rota volvitur, imis."
Dixit et, ut nullus noceat migrare volentes,
Imperat. Accepta venia properare videres
Precipitem populum patriasque relinquere sedes,
Tamquam tecta vorax penitus flammaverit ignis,
Aut terre quatiat motus nutante ruina.
Discedunt miseri cives sociique dolentes,
Regius at miles capta dominatur in urbe.
Iamque ruunt turres, iam murus decidit urbis,
Iam Terdona cadit Romani principis ira.