vv. 2630-2772

At perversa dolens pacis procedere cultum
Allecto, cuius bellum et discordia semper
Ireque exagitant et crimina noxia mentem,
Ingemit et subito dirarum a sede sororum
Surgit, ut invise sibi temptet federa pacis
Rumpere et ad solitum populos animare furorem.
Mox igitur colubris petit obsita Mediolanum
Ingrediensque urbem prius iuvenalia temptat
Pectora et inspirat rabiem pacemque repellit.
Quin etiam impubes pueros scelerata venenis
Inficit, et varias sumens pro tempore formas
Oraque composito miseros sermone fatigat:
"Quo poterit bello iam vestra nitescere virtus?
Aut ubi militiam teneris discetis ab annis?
Insignes facient iuvenes muliebria segnes
Otia, venturas consumet inertia vires!
Pacis in hac feda requie torpebitis et nil
Laudari dignum vestro facietis in evo.
Vos patribus geniti, quorum preclara per orbem
Facta sonant, per quos sic gloria Mediolani
Crevit, ut in cunctis fieret celeberrima terris!
Quin igitur moveant animos exempla parentum,
Excutiant mentes maiorum facta iacentes,
Quos tulit in celum virtus et gloria belli.
Degener est, qui facta sequi detractat avorum!
Degener est, patrium quicumque relinquit honorem!"
Talibus exacuit pueros iuvenesque loquelis.
Hinc ad grandevos falla se vertit erinis:
"Grande", ait, "obprobrium est, si tot tempora liber
Atque potens populus, cui gens parere solebat
Extera, qui claris pollebat ubique triumphis,
Servili nunc colla iugo submittit, honoris
Oblitus veteris libertatisque paterne.
Heu mihi, sub vestro reverendi tempore patres
Deficiet tanto decus olim sanguine partum!
Heu pudor, illustres parebunt Mediolani
Teutonicis cives subeuntes iussa superbis!
In famulos Domini vertentur sorte sinistra.
Hocne, viri fortes, vestro tolerabitis evo?
Nonne mori melius miseramque relinquere vitam?
Nam quis ferre queat, cui mens animusque virilis,
Teutonice fastum gentis dominosque superbos?
Hii subiectorum rapiunt sibi queque suorum,
His nichil est pensi, nil sancti, nil moderati.
Quod nisi vos eritis sumpta virtute rebelles,
Res penitus vestras tollent violenter et ipsas,
Pro dolor, uxores coram natasque nurusque
Amplexu illicito maculabunt, vosque repulsa
Libertate prement ceu servos ere paratos."
His postquam dictis cunctos fervere veneno
Conspicit Allecto, primos acuisse furores
Visa satis. Mox hinc fuscis sustollitur alis
Atque Placentinam vento petit ocior urbem.
Quam simul ingressa est, fugit illico territa monstro
Pacis amica, quies, furor impius urbe vagatur.
Exuit illa trucem faciem ac furialia ponit
Membra fide dignam sumens cultuque figuram.
Talibus inde modis ora insidiantia solvit:
"En tibi, quod votis dudum precibusque petebas,
Fert Deus; exulta, populus, mentesque remissas
Erige! Nunc etenim, si vis, abolere pudoris
Ludibriique vales maculam causamque doloris,
Hanc nuper totam qui conturbaverat urbem,
Menia cum diri subverteret ira tiranni.
Nunc licet indignum gens ponere clara timorem,
Nunc licet indecorem circumdare menibus urbem,
Nunc decus amissum libertatemque repressam
Turribus ac muris datur instaurare refectis!
Mediolanus enim populus tibi iunctus amore
Federa, que duro pepigit cum rege coactus,
Deserit, indignum reputans servire superbis
Teutonicis seva ditione prementibus ipsum.
Quare age, rumpe moras, nec tempus amabile differ!
Tu quoque colla iugo, populus liberrime, duro
Subtrahe, nec placeat probrosam ducere vitam.
Excute corde metum viresque resume priores!
Cinge novis urbem muris et menia conde!
Nam prohibere nequit, ne condas menia, quisquam.
Ductor abest sevus, cuius sunt diruta iussu,
Nec valet ulterius tot in unum cogere gentes
Quot prius. Accelera, nam te fortuna iuvabit!"
Sic dea fallaci miseros Cocitia vultu
Sollicitat cives animisque audacibus implet.
Protinus ergo novis circumdant menibus urbem,
Precipitesque cavant fossas, quas ante replerant,
Invictique ducis violata pace rebellant
Imperio sevoque negant parere tiranno.
Nec non velocem legatum Mediolanum
Ire iubent, socium qui federe firmet amorem
Et petat auxilium simul et promittat amicum.
Illa autem voti compos iam parte nefandi
Fulminis in morem subito se tollit in auras
Advehiturque Cremam, dum sol se condit in undas.
Mox totum castri spatium furibunda pererrat,
Et tali populum terret sermone Cremensem:
"Evigilate viri, non sunt hec tuta quietis
Tempora, bellum instat, ne false credite paci.
Sevus enim rupto contra ius federe ductor,
Impulsus crebris precibus donisque Cremone,
Disposuit delere Cremam. Iam castra videre
Regia per campum videor cingentia muros.
Vos igitur fortes animos atque arma parate
Et virtute domos solita defendite vestras.
Este, precor, memores, quod rex hec menia fortis
Lotarius quondam bello temptavit, at illum
Dante Deo repulit gentis manus inclita vestre.
Nunc quoque divinum dabitur, confidite, vobis
Auxilium, duri contempnite iussa minasque
Principis et firma patriam defendite mente.
Nec sinite hoc castrum, quod magnis fama coequat
Urbibus, everti, nisi fuso sanguine multo."
His moti stimulis regalia iussa Cremenses
Observare negant pavidi vadibusque relictis,
Quos regi dederant, sociant se Mediolano,
Et fiunt pariter corrupta pace rebelles.
Hinc se sublimes fallax dea tollit in auras
Inque tuos fertur properanter, Brixia, fines.
Illuc iam populi legatus Mediolani
Venerat et cives exortabatur amicos
Fedus inire novum et secum coniungere dextras.
Ergo videns tempus se nactam gaudet erinis,
Et subito mutans habitum titubantia dictis
Corda virum firmat bellique immittit amorem.
"Gens", ait, "illustris, si vis tua iura tueri
Et retinere decus libertatemque paternam,
Ne dubites sociam te iungere Mediolano
Fedaque Teutonici dirumpere pacta tiranni.
Nam quis erit populus sub tali principe liber,
Aut quis ferre iugum poterit ditionis inique?
Accipe daque fidem, socium fer, sume iuvamen,
Fedus ini placitum dominumque repelle superbum.
Hinc tibi laus et honor venient, hinc magna sequetur
Gloria, te solio fortuna locabit in alto,
Tutus enim populus, si coniuretis, uterque,
Nulliusque minas vos formidabitis ultra.
Quis etenim audebit vos ledere consociatos?
Quem non terrebunt tante preconia fame?
Hoc ferus auditu certe rex ipse pavebit
Et bellum ulterius vobis inferre cavebit.
Quod si forte iterum contra vos bella movebit,
Viribus elisus vestris confusus abibit."
His dive monitis se Brixia Mediolano
Iungit et imperio Frederici stulta rebellat.