Liber V - Quintus agit, Christi praeceptum quomodo complens Contentus tunica, praecinctus fune trinodi, Prodierit subitus nulloque docente magister, Imbueritque suos dulci novitate sequaces.

Omnibus haec praelata locis; nec saepe recedit
Inde, sed immotus stabilisque perendinat, aedes
Instaurans, hortos plantans, tenuique diaeta
Vitam sustentans, non qualia ferre solebat
Indumenta ferens, sed qualia sunt eremitis.
Dumque moratur ibi, quodam sibi tempore lectum
Hoc Evangelium cupiens attendere: Misit
Iesus discipulos et caetera, post celebratum
Rite ministerium, supplex humilisque rogavit
Ut dignaretur sibi declarare sacerdos
Verba Redemptoris Evangeliumque diei.
Exponens Evangelii praecepta, sacerdos
Singula prosequitur seriatim, quomodo mittens
Discipulos Dominus contentos iusserit illos
Simplicibus tunicis excalces ire, nec aurum
Ferre vel argentum, nec zonam sive monetam,
Nec peram sive baculum. Dum sedulus aures
Inclinat Franciscus ei, directus in illum
Spiritus est Domini totumque charismate replet
Pectus, et arcanum docet ad caelestia callem.
Nullus adhuc illo caelestia calle petebat,
Quem fervore novo Franciscus adinvenit, almis
Intentus desideriis ut adimpleat omnem
Iustitiam; nec vult aliquid glossare, sed ipsum
Prosequitur textum, verbisque fideliter haeret.
In plerisque tamen valet allegoria; sed ipsam
Littera praecellit, ubi nulla parabola mentem
Palliat auctoris, sed rem sua verba loquuntur.
Auditis igitur quaecumque poposcerat edi,
Iamque suo melius sapiens interprete, ne sit
Auditor verbi tantum, sed factor: "Oportet",
Inquit, "ut hoc faciam quod Christus praecipit: hoc est
Quod volo, quod voveo, quod totis opto medullis".
Dixerat. Et praeter tunicam deponit amictus
Quotquot habet: non virga manum, non calceus ultra
Exornare pedem sinitur, non cingulus alvum;
Componitque sibi tunicam crucis instar habentem,
Ut tali signo domitos eliminet hostes.
Sustinet et laqueum pro zona ferre, nec ausus
Ulciscenda Deo peccata relinquere, factus
Ipse sui pro se, contra se, testis et actor
Et iudex, legum non impediente statuto,
Postquam discussit rationum pondera, sese
Damnat, et illecebrae passos incendia lumbos
Tamquam latrones suspendit fune trinodi.
Discipulis iniuncta Iesu reverenter adimplens,
Discipulus fit et ipse Iesu, populique magister
Adversus Furias certamen inire volentis;
Militiaeque novae, referente stipendia Christo,
Quam miserabiliter spoliat devotio carnem,
Tam mirabiliter vestit sapientia mentem.
Neve Iesu frustra fuerit praecepta secutus,
Mente recompensans habitus quos corpore perdit;
Res licet ignotae sint illi fons Pegasaeus
Parnassusque biceps, subito fit dogmate summus.
Nam causa meliore sacri succenditur igne
Pneumatis, unde solet prodire scientia vocum.
A nullo doctus multos docet; alta loquentem
Et quasi trans hominem, noti, quem tempore nullo
Discipulum videre, stupent audire magistrum,
Concluduntque: "Nihil didicit, nihil ergo docebit".
Sic inferre locus praesumit ab usibus; usu
Autem naturae si procedatur, habebit
Tunc locus ille locum; si vero fefellerit usus,
Fallet et ille locus, ut ubi miracula fiunt.
Hinc rerum causas hominum praesumptio reddit
Imperceptibiles: non exteriore magistro
Erudiendus eget, quem Spiritus erudit intus.
A quo Franciscus blande suscepta diserte
Dogmata distribuit. Quod enim Deus edocet, in cor
Blandius ingreditur et ab ore serenius exit.
O secreta Dei mortalibus abdita cunctis!
Qui modo propter eum terrena reliquerat, ecce
Perversos convertit, ubi perversus et ipse
Vix etiam sese converterat, estque magister
Egregius coram concivibus et coalumnis,
Inter quos idiota fuit, veramque sophiam
Acquisisse stupent, quem delirare putabant!
Ingrediens quamcumque domum, praemittit in ipso
Introitu: "Pax huic domui". Pax eius ad omnes.
Iste salutandi suus est modus, hanc et honestis
Et reprobis optat, hanc civibus et peregrinis
Nuntiat, hanc sexus utriusque fidelibus orat.
Discretus vir in Assisio, vestigia tanti
Esse videns imitanda viri, commune ferendum
Paupertatis onus ducit, mundique fugaces
Aspernatur opes, ne conculcetur ab hoste
Sese conculcans, et egens comitatur egentem.
Francisci facit hospes idem, vir magnus in urbe
Assisii divesque penu, Bernardus, et agris.
Actus namque sacros excellentemque tuendo
Francisci vitam, perpendit quanta salutis
Detrimenta suae tulerit terrena sequendo.
Non semel aut raro, sed saepius et quasi semper
Psalmis intentum sacrisque laboribus audit
Implicitum, non mensa vacat, non ipsa quieti
Debita nox a laude Dei sanctaeque Mariae.
Plenus enim virtute Dei qua monstra domantur,
Prudens ut serpens, vigil ut draco, certat utroque
Prudens serpentem, vigil oppugnare draconem
Franciscus. Miratur eum desistere numquam
Hospes et in lecto nihil indulgere sopori.
Arcet enim fumos ascendentesque vapores
Communis vas particulae, nullaque repleri
Cella brevis patitur causa faciente soporem.
Cumque renitentes oculi luctamine longo
Tandem coguntur succumbere, lingua susurrat
Semisopita preces, vixdum sopita quiescit.
Hac exemplari Bernardus imagine ductus,
Lorica fidei mentem praemunit et armis
Iustitiae, milesque novus ferventer in hostem
Militat antiquum, Francisci castra secutus
Tanti, nec mirum, ducis aemulus omnia vendit
Et dat pauperibus, evangeliceque repertos
Fert habitus et ei comes indivisus adhaeret.
Partaque de mundo talis victoria multos
Provocat exemplis ad spiritualis amorem
Militiae, virtusque trahit spectata sequaces.
Eius enim zelo civis convertitur alter,
Vir simplex metuensque Deum, qui tempore multo
Constanter certans et tandem vincere certus,
Vana relinquendi reliquis exempla reliquit.
Quintus et eiusdem capiens insignia pugnae
Adversus Furias Aegidius aegide pectus
Versicolore tegit, ubi, veri solis oborta
Luce, crucis nimium fideique refulgeat aurum,
Munditiae byssus, pressurarumque hyacinthus.
Uno praemissis adiecto, septimus arma
Suscipiens eadem frater Philippus, in ipso
Accessu toto mutatus pectore, quae non
Audivit loquitur, quae nescit edocet; omnes
Mirantur, quorum reficit cor, inebriat aures,
Qui neutrum didicit, sed nuper egebat utroque.
Tirones istos Franciscus, ut et protomiles
Et princeps certare iubet, factisque tenorem
Indicit, verbisque modum, neutrisque probari
Virtutem perhibet, nisi discutienda supremo
Iudice mens adeo primos compescere motus
Certet, ut ex primis non sit paritura secundos;
Succensosque viros caelestis amore triumphi
Omne genus belli, quo spiritualia possunt
Monstra triumphari, docet: indiciisque priorum
Exemploque suae virtutis concio fratrum
Sub tanto duce proficiens, ad gaudia caeli
Non censet mundi condignos esse labores.
At quia tam paucos trahit in certamina contra
Tot Furias et monstra viros, sibi caelitus optans
Ostendi dux ille sacer pluresne sequaces
Esset adepturus, in verba precantia totus
Exit et expletur penetrans oratio caelos
Praesentemque Deum directa mente tuetur.
In quo dum mentis acies defixa moratur,
Sanctus ei lumen infundit Spiritus, in quo
Innumeros fratres ex omni gente futuros
Tamquam praesentes videt exsistenter et audit.
Omnes Francisci gestantes arma, magistrum
Rectoremque vocant, patrem dominumque fatentur.
Laetus in aspectu talis tantaeque cohortis,
Mentis ab excessu redit ad se sensilibusque
Fratribus enarrat seriatim, quomodo fratres
Viderit archetypos ipsius signa sequentes,
Immo secuturos: tot enim sacer eius habebit
Ordo professores, pars mundi nulla vacabit.
Talia mansuetus blando pater ore profatur,
Cuius adhuc animae quaedam complexio visis
Haeret imaginibus, variasque recurrere formas
Sentit et auditis tinnire tumultibus aures.
Neve putetur idem sopor esse, duobus idéas
Sensibus impressas non obliviscitur; immo
Circa communem fit adhuc mutatio sensum.
Gaudia concipiunt solito maiora Minores,
Quos pater exhilarat praesens fratresque futuri.
Neve futura profans id adinvenisse putetur,
Multa futurarum de se praesagia rerum
Pandit et haec iterum praenuntiat abdita fati:
"Poma prius nobis praedulcia, deinde remisse
Dulcia, filioli, demum ponentur amara.
Dulcia quando recens laudabitur Ordo; remisse
Dulcia dum pseudo patiemur scandala fratrum;
Prorsus amara, licet redolentia, quando per orbem
Diffusi fratres populis fastidia gignent".
Vir bonus interea vitaeque probabilis alter,
Ut fieri melior in Christo possit et eius
Vita probabilior, accedit et arma capessens
Fortia bella gerit sub fortia bella gerente
Francisco, milesque sacer sub principe sacro.
Sic ubi completus est octonarius, omnes
Convocat, et binos mittit Franciscus in orbem,
Ut doceant artem bellandi quam didicerunt,
Praecipiens ut quidquid eis contingere possit,
Fortes in bello, patientes sint in agone,
Constantes in proposito, non prospera captent,
Non adversa tremant, sed suspicione notantes
Prospera, suscipiant adversa libentius. Absque
Adversis equidem nemo riget, absque rigore
Nemo bellatur, sine bello nemo triumphat,
Et regnum caeli non provenit absque triumpho.
Verbaque convertens ad eos: "Advertite", dixit,
"Quae vestri sit conditio, nec credite vitam
Hic aliud quam militiam, bellumque perenne
Indixere sibi partes utrobique rebelles.
De caelis animae, de terris corpora: cum sint
Ex his compositi naturis, de levitate
Est animae motus ad sphaeram, de gravitate
Corporis ad centrum. Sed utro pars utraque motu
Progrediens ad utram pertingere debeat oram,
Compositi stat in arbitrio: cui faverit, illa
Fortior est aliamque trahet. Nam sicut utrumque
Est in composito componens, sic erit extra.
Ergo si motus animae praeiudicet, ambo
Consistent sursum; si corporis, ambo deorsum.
Ista duo sunt unus homo: spes inde quibusdam
Est ut conveniant. Sed quae conventio Christi
Ad Belial? Proprio pars nititur utraque motu;
Neutra trahi nisi victa potest; est ergo studendum
Ut melior dominetur ibi peiorque dometur,
Et compellatur, non carni spiritus, immo
Spiritui servire caro. Quod quinque ministri
Corporis affectant, animae fidissima consors
Vix ratio conscire velit, mentemque iacentem
Erigat, et nulla recreet dulcedine sensum.
Sed paupertatis quodam quasi fune trahatur
Carnali caro mole carens, animaeque vigorem
Et motum sortita suae, caelestibus illam
Sectando studiis, terrenaque nulla petendo.
Sobrietatis enim paupertas libera sedes,
Virtutum secura quies, nec pondere rerum
Deprimitur, nec furta timet, nec inania captat.
Attamen est multis suspecta: sed in profitente
Christi militiam non est patientia fortis,
Quem fortuna premit; tener est: cuicumque videri
Paupertas res dura potest; sub pondere tali
Nemo vacillabit, si duxerit ultro ferendum.
Quo modo vult, ita quisque potest gaudere pusillo;
Hoc tamen in primis grave, sed praescripta relinquit
Sobrietas habitum, generatque frequentia mores.
Cumque pusillanimes de paupertate querantur,
Non in pauperie sed in ipso paupere peccant;
Quam nisi quisque ferat, invitus nec feret inops.
Si toleraret egens, tolerabilis esset egestas
Quantalibet; nullusque potest exsistere pauper
Tam patiens, quin sit paupertas plus patienda.
Libera namque quies ibi libertasque quieta,
Fortunae non distrahitur levitate, sed orat
Et contemplatur, solius sola supremi
Inspectiva boni, solis intenta supernis.
Hanc vobis adhibete ducem, praeferte magistram,
Et facies vestrae non confundentur: ab ipso
Namque Deo iuste datur, ut quos gloria mundi
Delectare nequit, delectet gloria caeli".