Gregorius regi, quem sepe notaverat ante,
Cum sub Alexandro Roma timeret eum,
Scribit et a veterum revocat fetore malorum
Et iubet, a dandis cesset episcopiis.
Hoc semel, hoc iterum scribit pietate paterna,
Ille nec ad modicum vertitur in melius.
Qualiter a puero vitam per turpia duxit,
Nunc quoque funereas gaudet habere vias,
Ut sese viciis omnem comisit habendum,
Et, quantos potuit, turpiter instituit.
De corruptela regni corrumpitur aura,
Inter pontifices plangitur et proceres.
Deplorant proceres praedas incomoda rerum
Et terras tolli fornicibusque dari.
Pontifices plangunt regni periisse decorem,
Et leges proprium non retinere decus.
Ex hoc murmurio surgit tam saeva procella,
Ut nec papa queat pacificare satis.
Mittit in hanc iterum causam cum matre fideles
Pontificesque duos, qui sua iussa ferant.
Arguit Henricum materne flebilis Agnes
Et quasi defunctum sedula plangit eum:
«Fili, regnantem non convenit aut dominantem
Quodlibet ad placitum dicere vel facere.
Ipse Deus, regum pater et dominator eorum,
Non temerat legem, quam tamen ipse facit.
Iusticiam dictat, intercipit impietatem,
Et quis tam iustus vel pius esse studet?
Hac igitur forma multo magis imperialem
Personam sese convenit inspicere
Et velut in speculo mores actusque notare,
Ne quid se lateat, quod male conveniat.
Quo speculo? quaeris. Gestis et fine malorum
Et regum forma, qui timuere Deum.
Felix, qui metuit, felix, qui se moriturum
Cogitat et sumum credit adesse diem.
Durus et inpavide mentis, quem cura gehennae
Nulla movet, durum senciet interitum.
Ergo time regemque tuum, qui regnat ubique
Et semper vivit, sicut oportet, ama.
Sin alias, perdes vitae miserabilis usum
Et perdes animam, quam dedit ille tibi.
Et, quod iam metuis, regni privabit honore
Et sceptrum tollet et diadema simul.
Vel lege, si nosti, regum monimenta priorum,
Vel sapiens aliquis haec tibi sepe legat.
Quis fecit regem veteri sub lege priorem
Proque supercilio deposuit solio,
Cum missus gentem saevam vastare pepercit,
Et cum rege pecus et meliora tulit?
Quis puerum David patria de sorde levavit
Et, duo cum tegeret crimina, non tacuit?
Quin ymo non deposuit, cum spiritus illum
Deseruit, per quem cernere laetus erat
Venturam sobolem, quae tolleret impietatem
Edita virgineo corpore flore suo.
Nunquit deponi levius non esse putamus
Quam talem ac tantam perdere leticiam?
De Salomone satus Roboam, iuvenile secutus
Consilium regnum perdidit atque decus.
Adde Sedechiam sine prole et lumine factum
Et captivatum carcere perpetuo.
Et quis erit finis, si tantos enumeramus,
Quantos deposuit ordine, quo voluit?
Tu tamen aut nescis regem tibi celitus esse
Aut tibi non metuis exiciale malum?
A puero vitam duxisti perniciose,
Et tecum crevit luxus et ambicio.
E quibus orta malis tot perniciosa secuntur,
Quot trahit e gemine prolis hyrudo sinu.
Qui tibi doctores ad turpia quaeque fuerunt,
Post modicum sordes erubuere tuas.
Si quis corripuit, penam cum sanguine solvit,
Iamque timet gladios uxor et ipsa tuos;
Quae, quia non laesit te conductore pudorem,
Opprobrium patitur et quasi mecha latet.
Silva latens et opaca tuas abscondere cedes
Non valet, effusus manat ubique cruor.
Scit mundus, quia sanguis Habel de pulvere clamat
Et fundit gemitus, quos fugit omnis homo.
Obsita spurcitiis et prodicionibus antra
Offendunt tenebris et feritate diem.
Terra valens regesque solens probitatis habere
Fastidit mores improperatque tuos.
Contempnunt proceres, reverencia pontificalis
Odit ob illorum, quos facis ipse, mala,
Qui tibi pastores ovium fortasse videntur.
Sed manifesta lupos signa loquuntur eos.
Sed qui sint, videant, qui pontificalia curant,
Et videat summus discuciatque Deus.
Me dolor excruciat maternus, me tuus error
Et furor et feritas et fuga flere facit.
Hic finis sequitur de morum perdicione,
Et qui non metuit, non metuendus erit.
Sic Nabugodonosor post praelia postque triumphos
Non metuendo Deum perdidit imperium,
Perdidit et mentem, quia spreverat Omnipotentem,
Et fomenta cibi prata dedere duci.
Semnacerib paciente Deo nimis alta minatus
Dicta superba luit vindice, quem genuit.
Herodes frustra molitus perdere Christum
Unus ab innumeris morsibus occubuit.
Haec tibi sint operum certa argumenta tuorum,
Cum sis deterior et magis indocilis.
Non cedis papae, cedes hostilibus armis
Et cedes gladiis Saxonibusque tuis.
Non credis papae, mihi saltem credere debes,
Quae genui, quae te compacienter amo,
Quae male defunctum longo iam funere plancxi
Elatumque foras prosequor ad tumulum,
Dum iubeat Christus feretrum cum corpore poni
Et turbae gemitus audiat atque meos.
Unicus es viduae sine vita, Christus amare
Haec lamenta solet et vocat: «Ecce redi».
Surge, rogo, lacrimasque meas ne despice, fili,
Si non horrorem nominis huius habes.
Subdere divinis racionibus et sapienti
Usus consilio subdere pontifici.
Aspice rectores, quos Christy gratia fecit,
Et quibus est Christus perpetuale decus.
Quis Constantinum non nominat et veneratur,
Et quis non plangit, cum pia facta legit?
Ergo videns magnus princeps de principe Christo
Se quoque primatum ducere, constituit
Romanam sedem, fidei capud et pietatis,
Regibus et regnis omnibus esse capud.
Et quia, quisquis agit sub Christo principe, pastor
Aut ovis est, subdi maluit inter oves,
Pastorique suo Romam concessit in aevum,
Et regnum pariter et decus omne dedit.
Sic alii reges, sic Teodosius ipse
Summo pontifici subposuere capud.
Sic Carolus, sic post Carolum generacio longa
Omnia Romanae contulit ecclesiae.
Cum Desiderius fureret, cum perfida castra
Per totam ferme spargeret Ytaliam,
Cum raperet, cum non senio, non religioni
Parceret, opposuit Gallica signa Deus,
Non Alpes nivibus et iniquo frigore regum
Audaces cuneos impediere satis.
Ecce vides veterum velut esemplaria regum
Atque triumphales aspicis hos apices.
Ipse tuus genitor, quamvis diversus ab illis,
Multis et multum profuit aecclesiis.
Profuit et sedi Romanae, pontificique
Romano studuit cedere, qua licuit.
Et qua non licuit, quia sol in nube latebat,
Et magus ille dolis omnia polluerat,
Et quid si fecit venaliter atque superbe:
Nunquit in inmunda sponte lavamur aqua?
Sed nec ego patrem suscepi iustificare,
Reges proposui dicere, quos potui,
Ut videas, quia nulla Deo persona resistit,
Cuius ad arbitrium tollitur imperium.
Sic age, si cures regni retinere vigorem,
Et summae sedis suscipe pontificem,
Atque hos pontifices, quos misit religiosos
Atque prudentes, consule, quid facias;
De quorum verbis haec sum quaecumque locuta,
Hii dicent, quid te conveniat facere».
Haec Agnes, et mox ita de senioribus unus,
Incipit et regem se retinere iubet:
«Non debes», inquit, «capud haec ad dicta movere,
Quae mater loquitur de pietate tibi.
Papa iubet, quem pontificem Deus ipse levavit,
Qui tibi compatitur teque valere cupit.
Ostendit plane patriae pietatis amorem,
Qui matrem misit dicere, quae decuit.
Illa tuos melius potuit discernere mores
Et tibi semota suspicione loqui.
Audisti breviter, quid senciat unus et alter,
Iam pudeat tantis testibus haec facere.
Quantus es, et quantum noster distenditur orbis,
Tanta patet vitae non bona fama tuae.
Iam quia nemo malus letatur cernere lucem,
Perdere vis solem, qua potes, atque diem.
Set tibi dulce potes oculorum tollere sydus,
Iusticiae solem non potes opprimere.
Quando suum celo poteris deducere lumen
Et Christum poteris pellere sede patris,
Tum, fateor, Romam proprio privabis honore
Inque die facies currere noctis equos.
Et facies, quaecumque voles, de nocte quietus,
Cum iam, qui valeat cernere, nullus erit.
Ergo vide, tandemque tibi iam consule, namque
Regni primates consuluere sibi;
Et nisi consilium maturius opposuisset,
Quem male formidas et male persequeris,
Actum de regni plane racionibus esset,
Et iam nemo tuas quaereret inficias».
Haec senior racione potens, quem protinus alter
Subsequitur verbo clarus et ipse satis.
Rex quasi compunctus primo facet, inde fatetur
Et promittit eis omnia corrigere.
Papae servicium per matrem sedulus offert,
Et se comittit sicut amicus ei.
Pontificesque rogat pro se sua verba referre.
Et sibi clementem reddere pontificem:
«Peccavi Domino, quid prodest vera negare?
Si nego, convincit rumor et ipse Deus.
Quod si dissimulat, non semper dissimulabit,
Omnia, quae tegimus, deteget ille semel.
Et si non homines mihi sunt aliquando timendi,
Divinum sane iudicium timeo.
Sed quid agam? Non peniteam? Nunquid mala regum
Non possunt tergi fletibus et lacrimis?
David peccatum non est hoc flumine lotum?
Numquid Ezechias non habuit lacrimas,
Et per merorem cum vita rexit honorem
Et meruit plures posse videre dies?
Hac pietatis spe veniam presumo, salutem
Multis et gravibus postulo vulneribus.
Sed Deus est, qui iustificat, clemencia cuius
Non praemitur scelerum pondere vel numero.
Ad Petri claves redeo, quas credo tenere
Gregorium, qui nunc praesidet; eius opem,
Eius consilium desidero cum medicina,
Qualem collapsis scitque potestque dare».
Haec ubi sic egit, vixdum genitrice reversa
Necdum responsis ad sua missa datis,
Infelix operum sociosque ducesque suorum
Convocat et papae deteriora parat.
Conveniunt non pontifices, non conciliari,
Sed qui pontificum non bene nomen habent,
Et turbare fidem, non edificare volentes,
Quae solet esse pii gratia concilii.
Hoc in murmurio velut esundante procella,
Dum Christus dormit, pene carina perit.
Rex indignatur, quia papae non dominatur,
Et tolli solium plorat et imperium.
Has illi voces quasi comiserando secuti,
Contra pontificem perfida bella movent.
Non illos canonum reverencia, non Deus ipse
A tam. sacrilega sedicione tenet.
Qua Mogus Alpinas Reni descendit in undas,
Urbs est de fluvii nomine nomen habens,
Dives et innumeris quondam capud et venerandis
Ordinibus, summo pene secunda loco.
Martinus primam sedem tenet, additur autem
Protomartir ei pro merito fidei.
Hic reges cum principibus tractare solebant,
Et magnis rebus consilium capere.
Guandia concilio legitur, quam cesar inertem
Infidamque novo nomine corripuit,
Cum blandiretur victori, sicubi fata
Versa forent, timide seva latraret eum.
Mox ubi consedit primum rex ipse, subinde
Pontifices medios se posuere duces
Post hos innumera vulgi stipante katerva,
Incipit et cunctos ora tenere iubet:
«Non est ignotum, patres», ait, «atque fideles,
Quae mihi vix Nero fecerit altus homo,
Qui per cuncta malis faciens in pessima motus
Regno perniciem quaerit et aecclesiae.
Papatum turbat, Romanis fraudibus arcum
Tendit et intendit hoc lacerare capud.
Et cum pretendat speciem pietatis habendae,
Litibus et bellis saeviciaeque vacat,
Monachus es habitu, sed non ex religione,
Quem tamen abscondit, ne sibi testis eat.
At pallam induitur et clara veste refulget,
Et quasi nupturus pigmea membra tegit.
An non et nupsit? Quis nescit et eius amores
Et foedum Petri limen adulteriis?
Hic tamen et lacrimas mentitur et ora fluentis
Inter sacra rigat; at secus intus agit.
Hiccine non etiam patres maturius ire
Fecit, ut hanc sellam posset habere sibi,
Quamvis pontificum quacumque aetate suorum
Hic magis et dominus et dominans fuerit?
Nunquid Alexandro Romam mihi subripiente
Non iste in Cadulum fulmen et arma tulit?
Quo tamen expulso contra sacra foedera patrum,
Numquit Alexander papa vel abba fuit?
Sic hunc, sic alios, qui patre iubente fuerunt,
Compulit eternus papa subesse sibi.
Quod si quis voluit contra mandata venire,
Mutavit solium pulsus in exilium.
Haec sino, sit clarus, sedeat sine principe solus,
Dum mihi vel sceptrum vel diadema sinat.
Quid sibi vult auro radians gemmisque corona
Et superexaltans regia palma capud?
Quem lateat, quod fulmen agat presumpcio talis
Et pudor in veri vertice pontificis?
At nos arguimur, quia virgas pontificales
Tangimus et clero signa ferenda damus?
Sed neque signamus nec quemquam sanctificamus
Nec nobis ipsis talia suscipimus.
Hildebrandus, homo quasi Ianus fronte biformis,
Sicut Cesar erat, omnia vult fieri.
At libertatem defendit et aecclesiarum
Rectores tutos et sine labe facit.
Cur ergo iuratur ei? Cur munera captat,
Quae, sicut dicit, non licet accipere?
Set non esse sibi licitum Petrus ipse probavit;
Cur ergo proibet, quod tamen ipse facit?
Si se discipulum Petri Paulique fatetur,
Sit castus, pauper, sicut uterque fuit,
Nobis miliciam, nobis diadema relinquat,
Pauperibus, viduis auxilium tribuat.
Quod si miliciae vel regni captat honorem,
Et nobis liceat ponere pontificem.
Si non vult nobis, quae sunt sua, participare,
Senciat illicitum tollere nostra sibi.
Ad ligni calices redeat, regalia nobis
Restituat, primi quae tribuere patres.
Sed pugnat, sed miliciam conducit et Urbem
Dissipat et nobis iura paterna negat.
Rex pater, ut Romam faceret residere quietam
Et per eam toti parceret aecclesiae,
Obtinuit sedem disponere pontificalem,
Ut iam de relico se sine nemo regat.
Hoc ita firmatum tenet Hildebrandus, et olym
Roma patris dono gaudet et imperio.
Sed puerum sprevit pueroque paterna negavit
Et trahit in votum fasque nefasque suum.
Iamque negat sedes sub quolibet orbe minores,
Insuper infamat et nova bella parat.
Ipsam, quae genuit, magico mihi carmine vertit
Et, quod mentitur, eius ab ore probat.
Turbat Saxoniam, vos, sicut scitis, habendos
Inter pontifices catholicosque negat.
Et quid ad haec facimus, ubi tam perversa videmus?
Et vos, quid facitis, qui populos regitis?
Si sic ire licet, nec vos in honore manetis,
Et mihi regis opus mox ad aratra redit.
Aut igitur solus presumpta cedat ab arce,
Aut nos eterno fama pudore notet.
Non mihi divinae legis sollercia cessit,
Non decreta patrum, non canones didici.
Vos, quibus est horum discrecio, cura sacrorum,
His adibete manum, qua tamen usque licet,
Et capud erroris subvertite, si lacrimarum,
Si tanti luctus aut piget aut miseret.
Si scirem vos posse pati vel velle libenter,
Ante pedes vestros hoc diadema darem.
Ad vos postremo, socii, conversio nostra,
Pontificum gladius nec sibi robur habet.
Vestra manus Romam novit spoliare, nec unquam
Cum Gallo cuneos miscuit illa volens.
Si tamen haec nostros laesit quandoque priores,
Senciat has veteres non habuisse manus.
Atque utinam redeat vetus illa potensque virorum,
Quae Pyrrum fregit Annibalemque duces.
Nunc exausta viris longoque soluta veterno
Invalidis manibus saxa sudesve feret;
Si qua feret, nam plus formido fugamque metumque,
Qualiter audito Cesare vasta fuit.