Riga 1-157

Sapientis est desidie marcescenti non succumbere sed potius,
otioso invigilando labori, aliquid de philosophie fontibus elicere,
ut etiam prophani et dyscoli et idiote, ab eius templo procul exorbitantes,
quasi mellei nectaris quadam aspergine valeant aspergi,
provecti vero et magis periti apertiori luce rationis sibi aliquid valeant
exhaurire, ac in alios transfundere confidentius audeant.
Quia igitur de quibusdam dictionibus etiam inter maiores disseritur
et ambigitur utrum principalem accentum in penultima
syllaba vel antepenultima habere debeant, ideo communis utilitatis
causa hanc dubitationem Dei auxilio pro nostris viribus duximus
eliminare, et quid sit circa hoc sentiendum in medium proponere
brevissime statuimus. Et he sunt ille dictiones: alonge, delonge,
abintus, deintus, deinceps, deinde, exinde, proinde et consimiles,
alioquin, aliunde, siquando, nequando, aliquando, paulominus,
nihilominus, multo magis, quanto magis, verum tamen, sed tamen,
at tamen, astubi, postubi, atubi, verum enim vero, quo modo, nullo
modo, nullatenus, quatenus, hactenus, invicem, sincerus, sinceris,
tristega, tenebre, lavacrum, latebre, si quo minus, [de]frico,
trucido. Has tamen duas addimus preter propositum. Non
enim intendimus distinguere que dictiones habeant penultimam
productam vel correptam. Preterea nos intendimus distinguere an
debeat dici quatenus, protenus, saltem, tempus, extemplo per e,
vel quatinus, protinus, saltim, timpus, extimplo per i, an utrumque,
scilicet per e et per i. Preterea nullus credat nos preter auctoritatem
aliquid asserere, licet eam propter brevitatem non ponamus
nisi insinuatim. Est ergo regula generalis quam ex verbis Prisciani
in tractatu prepositionis aperte diligentia lectoris poterit elicere:
si aliquod adverbium penultimam habens longam, componitur cum
prepositione, compositurn inde acuit ipsam penultimam, ut alonge,
excepto uno solo adverbio, scilicet inde, a quo et prepositione composita
omnia acuunt antepenultimam, ut exinde, deinde ne videantur
esse due partes, si penultima acueretur. Ex hac regula ergo patet
quod exinde, deinde, perinde, subinde, proinde debent dici,
ut acutus accentus sit in antepenultima. Item ex hac eadem regula
patet quod debet dici alonge, delonge, abintus, deintus, ut
acutus accentus sit in penultima, et ad horum similitudinem dicimus
esse dicendum deinceps, aliunde, alioquin, ut acutus accentus
sit in penultima, licet non sint composita a prepositionibus
et adverbiis. Deinceps autem est compositum ex de et incepto, vel
a deinde et cepto, aliunde ab alius et unde, alioquin ab ablativo
alio et quin. Quidam tamen dicunt quod alioquin est compositum ab
alio et quin secundum quod alio ponitur adverbialiter, quia habet
productam et brevem penultimam; ideo dicunt quidam quod potest
produci et breviari, ut dicatur competenter alioquin, ut acutus
accentus sit in antepenultima, et alioquin, ut sit in penultima, quod
est vitandum.
De aliquando, siquando, nequando dicimus quod similiter
debent proferri penultima acuta, sed tamen acuit Priscianus antepenultimam
aliquando, causa differentie aliquanto ablativi. Adeo
enim d et t affiniter sonant, quod ex sono non posset discerni utrum
esset ablativus an adverbium, nisi esset differentia in accentu, et
ideo de aliquando antepenultima acuitur in legendo. Siquando vero
et nequando, ut dicit Priscianus, acuunt antepenultimam ne videantur
esse due partes, si accentus esset in penultima, ut dictum
est in exinde, perinde et similibus compositis ab inde. Ut ergo ex
ipso accentu perpendatur quod sint composita, acuunt antepenultimam.
Si vero quis velit huic rationi Prisciani inniti et velit instare
quod eadem ratione sit dicendum alonge, delonge, abintus,
deintus, deinceps, aliunde, alioquin acuta antepenultima ne videantur
esse due partes, sciat hanc rationem Prisciani tantum esse probabilem
et non necessariam. Eadem enim ratione posset probari
quod dici deberet induco inducis, indico indicis, antepenultima
acuta, quod omni ratione caret. Preterea si in libro De accentibus
inveniatur quod videatur nostre assertioni contrarium, dicimus
illum librum non esse authenticum, nec credimus eum compositum
esse a Prisciano, vel si a Prisciano compositus est, ibi secutus est
opinionem aliorum circa predicta; sed quod in maiori volumine
dixit circa predicta, secundum se dixit, quod consulimus esse tenendum,
sicut est aperte distinctum.
De paulominus et nihilominus dicimus quod quandoque sunt
dictiones composite a paulo et minus et a nihilo et minus, quandoque
sunt orationes. Paulominus cum est dictio composita debet
proferri uno accentu acuto posito super antepenultimam, ut dicatur
paulóminus, et est adverbium remissivum et tantum valet
quantum fere, ut: " paulominus consummaverunt me in terra ", id
est fere. Quando due sunt dictiones, scilicet ablativus paulo et
minus nomen vel adverbium, debet proferri sub duobus accentibus,
ut dicatur paulo minus, et tenetur minus comparative,
tam nomen quam adverbium, ut dicatur: " minuisti eum paulo
minus ab angelis "; item: " iste est doctus, sed iste est paulo
minus doctus illo "; item: " hoc animal est parvum et hoc est paulo
minus illo ". Et in tali constructione semper in prepositio subintelligitur
ad regimen illius ablativi paulo. Similiter cum nihilominus
est dictio composita, debet regi uno accentu posito super antepenultimam,
et est coniunctio adversativa, et valet tantum quantum
tamen, ut: " iste offendit me et ego nihilominus benefacio ei ".
Quando est ablativus nihilo et minus nomen vel adverbium, debet
proferri duobus accentibus, ut nihilo millus, et tenetur minus comparative
sive sit nomen, sive sit adverbium; adverbialiter ut: " iste
comedit multum de pane, et iste nihilo minus illo comedit "; nominaliter
tenetur hic: "hoc animal est magnum et hoc est nihilo minus
illo". Et semper in tali constructione subintelligitur in prepositio
ad regimen illius ablativi, scilicet nihilo. Quisquis ergo consulat
constructionis sensum, videbit qualiter sit proferendum paulominus
et nihilominus an paulo minus et nihilo minus.
De quanto magis dicimus quod semper sunt due partes et
duobus regende accentibus. Similiter multo magis. De verum tamen,
sed tamen, at tamen dicimus quod nunquam sunt dictiones
composite. Unde consulimus quod verum tamen dicatur duobus
accentibus, et ibi verum est nomen, sed ponitur pro hac coniunctione
sed, et tamen est coniunctio adversativa. Similiter duobus
accentibus debent proferri at tamen, sed tamen, et sunt ' at ' et
' sed ' copulative coniunctiones, tamen est adversativa. Et quod
he dictiones non coniungantur, patet ex hoc quod inveniuntur in
105eadem constructione posite ' sed ' vel ' verum ', ' at ' vel ' ast ' et
' tamen ', divise per interpositionem trium vel quatuor dictionum,
sine necessitate metri vel ornatus, et neutrum superfluit. Preterea
Priscianus ponit eas coniunctiones et compositiones quarundam
dictionum assignat; de compositione tamen predictarum partium
mentionem non fecit. Dicimus igitur quod predicte voces non sunt
dictiones composite, et semper debent proferri duobus accentibus,
ut utraque illarum suo regatur accentu.
De astubi, postubi, atubi dicimus quod possunt esse dictiones
composite, et quelibet istarum debet proferri acuto accentu super
antepenultimam; et potest postubi esse adverbium temporis, et
tantum valet quantum postquam; atubi et astubi possunt esse
coniunctiones copulative, et tantum valent quantum sed. Item
si at vel ast accipiantur pro sed et ubi pro adverbio loci vel temporis,
et post accipiatur pro adverbio loci vel temporis et ubi accipiatur
similiter pro adverbio loci vel temporis, non erunt dictiones
composite, et ita debent proferri sub duobus accentibus at
ubi, similiter ast ubi, post ubi, ut sit sensus: at ubi vel ast ubi: sed
postquam vel quando vel in quo loco. Similiter post ubi id est postea
in quo loco vel quando, vel post id est post illum locum, ubi
id est in quo loco.
De verum enim vero dicimus quod sunt tres dictiones tribus
accentibus proferende. Verum est nomen, sed ponitur pro hac coniunctione
sed. Enim est coniunctio affirmativa, id est certe. Vero
est coniunctio expletiva, et ibi nihil operatur quantum ad sensum.
Quidam tamen dicunt quod enimvero sit una dictio composita et
coniunctio affirmativa, id est certe, et profertur uno accentu posito
super antepenultimam: quod Priscianus innuit, sed quod diximus
asserit aperte vel in parte.
De quo modo et nullo modo dicimus quod non sunt dictiones
composite; ponuntur tamen quandoque iste due dictiones pro adverbio
et quandoque pro una proferuntur sub uno accentu, et si
retinentur in vi nominum duobus accentibus proferuntur.
De nullatenus, quatenus, hactenus et invicem dicimus quod
sunt dictiones composite, et quelibet istamm est proferenda uno
accentu acuto posito super antepenultimam, quando est dictio.
Ut omnis obiectio removeatur, dicimus quod quatenus non componitur
ex qua et tenus secundum quod est nomen, sed secundum
quod est adverbium, et tenetur adverbialiter; sed si hec dictio qua
tenetur in vi nominis et tenus in vi prepositionis, proferendum est
qua tenus duobus accentibus et similiter in omnibus consimilibus.
Sed diceret aliquis: qualiter potero cognoscere utrum sit dictio composita
vel sint due partes ? Huic respondentes dicimus quod sensus
constructionis hoc ei enuntiabit, et etiam dictionum constructio.
Si enim illi ablativi tenentur adiective, dicendum est certe
nulla tenus, hac tenus, qua tenus duobus accentibus; si vero non
tenentur adiective et in vi ablativorum, efficiuntur dictiones composite
ex illis ablativis et prepositione tenus, et tunc dicetur nullatenus,
hactenus, quatenus sub uno accentu posito super antepenultimam.
Et cum Priscianus dicat duas partes poni pro una cum dicitur
nullatenus, dicimus eum hoc dixisse non quia vellet nullatenus
non esse dictionem compositam, sed quia ille due partes integre
coniunguntur in ista compositione.