vv. 244-430

Quisque voluntatem propriam patefecit, et omnes,
una concordes strepitum pedibus facientes,
vocibus ad celum transmissis undique clamant:
"laquo; Ianus queratur! Ianus moriatur! " raquo;. Ad arma
omnes discurrunt. Februs prior accipit illam
falciculam, cum qua vites putat; ecce secundus
Martius est clangore tube resonando secutus;
tertius Aprilis ramum vexillifer offert
in vice[m] vexilli florum variamine plenum;
accedit iam Maius eques, splendentibus armis
omnibus armatus, campo temptoria tendens;
Iunius < en > cum falce sua, cum qua resecare
est segetem solitus, properat; sumit[at]que ligonem
Iulius iratus; Augustus, sit licet eger,
cum baculo veniens, cum quo substentat, iniquo
accedit vultu, baculo multumque minatur
a longe Iano; maleus quoque ligneus, unde
stringuntur vegetes, dextra Septembris habetur;
Octobris manibus portatur pertica longa,
qua marona suis de ramis excutiuntur;
carnificis cultrum capiens<que> November acutum,
quo porcos iugulat, Ianum iugulare minatur;
ecce December habet qua scindit ligna securim,
cum qua proposuit Ianum mactare repertum.
Iam cuncti menses armati talibus armis
convenere simul. Resonant clamore, tumultu,
et clangore tube patitur quasi terra tremorem.
Post strepitum nimium fingunt se querere Ianum;
exclamant: "laquo; Ianus non vivat, sed moriatur! "raquo;.
Interea Ianus, tractatus nescius huius,
secure cantans ad pir solando sedebat;
sed postquam strepitum sensit manare tumultum,
territus exurgit, multa[m]que gravedine clavam
accipit in dextra forti, tensoque lacerto
ag<g>ressus menses, insultum terribilemque
in medio faciens, confecit protinus omnes,
ipse furens solo prostravit et agmina vultu.
Abiuncti menses magnoque pavore trementes
abiciunt gladios, + exturbo + turbine strati[s];
iam victi cessant, clamor silet atque tumultus.
Tunc Ianus victor turbatus mensibus inquit:
&laquo; Ecce, quis est qui me solito depellere regno
nititur? Hic ego sum: qui vult, appareat: ecce,
hic assum presens. Quisquis de me mala dixit,
aut neget id quod ait aut exulet aut moriatur.
Quid michi post dorsum clamatis more canino?
cur michi detrahitis? Vos hoc tractare coegit
solus livor edax, vitium culpabile valde.
Qui proprio domino clam detrahit et maledicit,
proditor et falsus vere nimis est reputandus;
infidus servus penam pro laude meretur,
laudibus et dignus et honore fidelis habetur.
Qui mordens est clam, canis est et pessima serpens,
sed clam corripiens bonus est et fidus amicus.
Est subiectorum dominos reverenter amare,
est detractorum solo livore nocere,
est sceleratorum domini gaudere ruina
ac illum contra nova crimina fingere, nugas
et causas falsas, mendacia, murmura, fraudes.
Vos contra stimulum tractastis calce ferire:
puncture penam vos est sentire necesse.
Laudastis vosmet - proprio laus ore liquescit -
et me culpastis nimium, quia vito laborem
et non fructifero, nil do sed carpo, quiesco,
quero, consumo, canto, solacia quero.
His contradico: manuales non decet esse
reges; fructifico faciens connubia multa,
per que cotidie mundus crescens renovatur,
per que compleri regnum celeste valebit.
Tracto, sedens ad pir, quis campus restat arandus
aut in quo campo que debent semina spargi;
aut agriculture quid opus sit, consilium do;
et duplici vultu transacta futuraque specto:
aspicio retro mea suscipiendo tributa,
ante quidem specto subiectis precipiendo
ut bene seque regant et fructificando laborent.
Ergo fructifico: nil est quod dicitis ergo.
Rursus honorifice vivens solacia quero:
nam mos est regum solari, leta videre
et letam vitam semper deducere large.
Me quoque culpastis, quod largus in accipiendo
nil do nec grates refero. Respondeo vobis:
non est mos regis subiectos gratificari,
dum tantum dimittat eis que sunt sua iure.
Si glaciem, si trado nivem spargoque pruinam,
frigus et intensum facio, non est mea culpa.
Quod Deus officium commisit, me faciente
non onus est sed honor; per vos michi copia rerum
detur, ut intensum valeam depellere frigus.
Exemplum quoque do genti, quo Tartara vitent,
dentium stridor ubi fit < et > intol[l]erabile frigus.
Si quoque tunc inopes habeant quod displicet illis,
nullus in hoc mundo vivit, qui semper habere
possit quod cupiat; patientia compleat omnem
defectum, per quam possunt eterna parari
gaudia, post mortem perfecte continuata.
Advena non ego sum. Vester concivis habendus
assum natura, quem plus sapientia dignum
fecit quam reliquos; et ob hoc meus induperator
Numma, videns quod nullus erat dignus dominari
ex vobis, me preposuit regemque locavit.
Non igitur fraude sum rex, sed iure statutus;
non sum tyrampnus, sed rex dyademate dignus;
non prece nec precio sum rex, ymmo probitate
et bonitate mea. Deponere me voluistis
invidia solum; semper mea regna tenebo
vobis invitis. Vulgariter est quoque dictum:
'Quisquis habet, teneat'. Vos que sunt vestra tenete:
quisque suis rebus contentus debeat esse
nec propriam falcem trahat in messes alienas.
Quis Februs curtus, reliquis qui peior habetur,
quem prope me posui, qui me clam mordet acutis
dentibus? Et quare loquitur reticenda December,
qui nisi frigus agit - ego non - , qui tempore cuncto
posteriore loco positus stetit ordine nostro?
Quid novitatis ego feci, cur sim removendus
a solito regno? quod crimen, dicite, feci?
Numquam cernetis tempus, quo regna relinquam.
Preterea mors vestra foret, si linquere regna
cogerer. Et quare? Quoniam contentio magna
inter vos esset de regno, magnus et error;
vos non sufferret concordes ambitus esse;
hoc ne contingat est ergo pro meliori.
Preterea quia sepe vaco, spaciumque gerendi
tractandique bonum vestrum cognoscor habere
plus vobis, quibus est peragendi cura laboris.
Rursus terrarum rectores tempore Iani
incipient regimen. Cur dicor nomine Ianus?
Ianua sum, quoniam per eam rectoribus est mos
intrent ut regnum. Sic ergo per has rationes
sum rex et digne sum primus in ordine vestro &raquo;.
His dictis reliqui menses, terrore trementes
sub Iani clava mortemque pavore timentes,
stant muti flexa facie testante rubore<m>.
Tunc alacri facie contra festivus Aprilis
festive loquitur, ut Iani mitiget iram,
dicens: &laquo; O Iane, rex insuperabilis, audi
et precibus nostris intendas, te rogitamus.
Ut parcas nobis, nostram nos dicere culpam
atque satisfacere sumus et parere parati
mandatis. Nos penituit: miserere! Rogamus
ne sis attendens nostris defectibus; iram
subtrahe, Iane, tuam; faciem tu flecte benignam
nobis. Nam quod nos vice < sic >peccavimus ista,
non ita nequicia fuit hoc ut simplicitate:
ergo te vincat patientia, maxima virtus.
Numquam nos alias hoc fecimus: hac vice prima
parcas subiectis; numquam peccabimus ultra.
Nostro defectu bonitas tua non minuatur:
non decet ex minimis irasci nobilitatem.
Vulnere pro modico bona num<quam> perditur arbor;
queque super firmum fundamen condita turris
firma manet nec pro vento prosternitur omni;
non pro passeribus sinitur quin arva serantur,
nec propter muscam fit temo volubilis usquam;
permanet illesa spinis rosa, nilque decoris
amittit spinis nec odoris nilque valoris.
Sicve tui bonitas inter nos fulgida sistat,
et redolens vigeat. Lux solis non tenebratur
stellarum radiis; sic et sapientia Iani
pro nostris factis numquam sua lumina perdat.
Noster defectus non turbet nobilitatem,
Iane, tuam: tua nos vincat patientia magna.
Hec postponantur, hec nunc in pace quiescant;
pro nostro domino volumus te semper habere,
semper obedire reverentius et decorare
et te perpetuum regem clamare libenter &raquo; .
His dictis Ianus facilis vultuque benignus
flectitur, et menses nimio terrore paventes
in se iam redeunt, Iani cessante furore.
Exclamant omnes: &laquo; Vivat per secula Ianus!
vivat rex noster, gaudens letetur habunde,
et rex perpetuus firmetur protinus, et qui
huic contradicet non vivat, sed moriatur! &raquo;
Tunc fit continuo contractus publicus, ut sit
perpetuus rex et dominus; se quilibet horum
obligat et iurat spondens attendere pactum.
Quisquis vult aliquod dubium tractare vel altum,
in primis monet hec hystoria premeditari
et spectare rei finem, sapientis habendo
consilium firmum, per quod deliberet ipse,
ne male presumens temerarius esse sciatur.
Principium, medium, lector, plus aspice finem:
sic et in eternum tutus sine crimine vives.
Bonvicinus ego tibi do viridaria pulcra:
invenies flores et fructus, elige que vis;
exores pro me sit laus et gloria Christo.