vv. 1495-1859

Tum pater inmensum Fredericus cogitat agmen
Cogere, ut Italiam veniat Liguresque feroces
Marte domet miserosque gravi de compede cives
Liberet ac populos studeat frenare superbos,
Quo pacem bello teneant legesque remoto.
Convocat ergo duces et primos undique regni
Rectores etiam Ligurum proceresque potentes,
Ut consulta petat reverendus ductor eorum.
Haud mora conveniunt ad regia tecta vocati,
Curia magna coit; tum divus sic Fredericus
Incipit effari solio sublimis ab alto:
"Ingens causa, duces, nos presens cogere suasit
Concilium, quam nosse velim vos ordine cunctos,
Ut mihi consilium dare non dubitetis honestum.
Imperium quondam Romanum terra timebat
Omnis, ad occasum quecumque est solis ab ortu,
Nec gens ulla ducis Romani spernere iussa
Audebat, proprio nisi vellet honore carere.
Nunc autem Ligurum nos quedam tempnere gentes
Non metuunt regnique decus violare superbe.
Namque premit geminas gens impia Mediolani
Urbes, quas quondam subvertit, nec sinit ullo
Has reparare modo, licet hoc ego sepe rogarim,
Cum miseri sua dampna mihi sine fine querantur.
Persequiturque etiam contra mea iussa Papiam
Finitimasque alias, mea nec mandata veretur.
Legatis dat verba meis nec iussa facessit
Meque ipsum quondam Romam contempsit euntem.
Brixia neglectis que misi Pergama scriptis
Lesit et incautos capiens iurare coegit
Cives, quod nulla facerent ratione querelas
Regi vel cuiquam dominatum iuris habenti.
Utraque gens igitur regni violavit honorem,
Et nisi peniteat, digna est sentire ruinam,
Nam maiestatem nostram gens utraque lesit.
Vos igitur, proceres, super istis mente serena
Consulite, ut veterem regni tueamur honorem."
Hec ubi ductor ait, vario sermone fremebant
Consulti proceres, nam plures regia iura
Lesa dolent, regemque nimis tolerasse queruntur
Tot sine vindicta male gentis facta superbe.
At pauci populum nituntur Mediolanum
Excusare ducisque gravem lenire furorem.
V .........................................................................
.............................................................................
.............................................................................
Ut properet regnique sui tueatur honorem,
Quem perversa sibi gens poscit Mediolani,
Promittuntque suum domino sine fraude daturos
Servitium regi, si venerit agmina ducens,
Ut reprimat populum violento marte superbum.
Denique primatum concors sententia censet
Agmine collecto gentes dignum esse domari
Marte feras, que iussa ducis sprevere superbe
Criminibusque reum condempnat Mediolanum.
Et simul evacuat fedus, quod Brixia cives
Pergameos bello captos iurare coegit,
Ac pseudopopulos Romani iudicat hostes
Imperii, quoniam regem sprevere benignum
Nec voluere sequi leges et munera pacis.
Tunc belli signum Fredericus more vetusto
Exerit et procerum laudat consulta suorum.
Ilicet ergo duces Frederico rege iubente
Iurantes socias spondent in prelia vires
Constituuntque diem, quo debeat esse paratus
Quisque, ut in Italiam dominum comitetur euntem.
Iurant et Ligures, quibus eximius Fredericus
Imperat, ut rebus studeant armisque parari,
Ut valeant illi promptum prebere iuvamen,
Nec minus, ut capiant quos possint Mediolani
Deinde viros bellumque gerant cum gente scelesta,
Auxilium dantes qua possunt parte Papie.
Hec tamen obnixe iniungit mandata Cremone
Pergameeque urbi, permittens ius faciendi,
Si placeat, propriam, sicut petiere, monetam.
Cunctos sollicitat proceres atque arma parari
Precipit et quicquid bellorum postulat usus.
Atque ita concilio repetunt sua quique soluto
Seque parant rebus belli quibus indiget usus.
Iamque per extremos bellorum fama recessus
Spargitur imperii, referens bona multa habituros
Qui fuerint regi comites ditesque futuros.
Necnon regalis non cessat nuntius omnes
Sollicitare duces mandataque ferre per urbes.
Ergo viri magno succensi laudis amore,
Spe quoque non modica Fredericum sponte fatentur
Velle sequi, cupidisque vie mora longa videtur.
Arma parant et equos, bellorum insignia, vestes,
Nec modus aut lentare arcus aut tergere tela
Horrentesque situ gladios aut ferrea suta
Toracum temptare humeris ocreasque crepantes
Cruribus et capiti galeas aptare nitentes,
Nec cessant clipeos cesis vestire iuvencis,
Solaque posthabitis meditantur prelia curis.
Hos inter motus dux nulla Polonicus arma
Apparat, ut regi Frederico serviat, immo
Regia contempnit durus mandata precesque,
Quin etiam proprios pulsa pietate nepotes,
Fratre suo genitos, regi quoque sanguine iunctos,
Sedibus expellit discordi mente paternis,
Solus ut optineat terram consorte remoto.
At pater augustus facto indignatus iniquo
Ilico progreditur procerum comitante caterva,
Et quem non poterat precibus monitisve benignis
Vi cohibere parat, belloque Polonica vastat
Oppida, rura, domos, capiens spoliansque colonos.
Victus ad excelsas dux tandem pellitur arces,
Quas nullus valuit Romanus vincere ductor
Hactenus; has etenim tutas natura manusque
Fecerat, et nullis superari viribus umquam
Posse videbatur, si se tueatur in illis.
Rex tamen insequitur Fredericus et obsidet arces,
Donec desperans dux posse resistere regi
Se tradit veniamque petit recipitque petitam
Primatum precibus, iurat quoque regia iussa
Se servaturum digne bellique futurum
Italici comitem, quo Gallia tota fremebat.
Tum decus imperii Romani, rex Fredericus,
Hunc servare iubet semper quo vixerat usque
Paceque composita victor redit atque triumphat.
Interea duro gens Mediolana Papiam
Persequitur bello nec regia signa veretur,
Que pro tutela miseris rex civibus ante
Miserat egregius, nec ipsum, ut fama ferebat,
Credit venturum populum frenare superbum,
Nec putat esse ducem, qui cogere Mediolanum
Marte queat, tanti sibi gens numerosa videtur.
Ergo furit nimio mentis cecata furore,
Ut chorus ad Bachi properans trieterica matrum,
Quas nec natorum retrahit nec cura virorum.
Castrum erat eximium pulerumque, Vigebile dictum,
Menibus et vallo munitum opibusque refertum,
Quod populus vigili servabat mente Ticini.
Quippe Ticinensi solum restabat in hora,
Pluribus eversis, que gens superaverat atrox
Mediolanensis bellorum exercita curis.
Huc quoque iam varios martis stimulata furore
Fecerat incursus, set erat bis terque repulsa.
Nunc igitur socias quantas valet undique turbas
Aggregat, ut castrum queat expugnare supremis
Viribus et nulla metuat vi posse repelli.
Invitata suum dat amice Brixia genti
Auxilium magnis precibus precioque roganti,
Nec metuit vexilla ducis radiantia summi.
Et Crema dat populo solitas obnoxia vires,
Cuius subsidiis contempsit freta Cremonam,
Dantque Placentini socios urbesque remote.
Innumere coeunt acies et signa sequuntur
Mediolanensis populi superare volentis
Castrum, quod forti vult mente Papia tueri.
Iamque parant omnes transire fluenta Ticini
Ponte novo, quem non modico struxere paratu
Mediolanenses meditantes prelia cives.
Ista Ticinensis cernens capit arma iuventus,
Et populus properat graditurque Vigebile totus
Portans vexillum, quod rex dederat Fredericus,
Et locat in medio gens audacissima campo
Castra putans hostes vi posse repellere tantos.
Nempe favet populo Farrati marchio Montis,
Atque Cremonenses sperat promissa daturos
Auxilia et bello socios instante futuros.
Set vetat armatas transire Placentia turmas
Per proprias horas aurique cupidine cesa
Exigit inmensum pro transitione tributum.
Cui tamen, ut fama est, gens munera Mediolani
Miserat, ut nullos sineret transire maniplos.
O quam dira lues animi, scelerosa cupido!
O vitium letale quidem, set amabile multis,
Morbus avaritie, que iam dominatur in omnes
Pene viros mentesque tenet virtute remota.
Ergo Cremones sociis prestare iuvamen
Dum nequeunt, fines invadunt Mediolani
Et castella aliquot ferro populantur et igni.
Iamque due stabant acies populique parati
Ad pugnam; modico distabant limite campi.
Mutua mirantur claris radiantia signis
Agmina seque petunt missis hinc inde sagittis.
Clamor in excelso resonat varioque tumultu
Castra fremunt animique truces sua pectora pulsant.
Nunc hos, nunc illos hortans fortuna laborat
Cunctantes miscere acies gladiosque movere.
Set trepidant retrahuntque pedem fatumque morantur
Mediolanenses, moniti cessare parumper
Ac retinere manus, animos tollente Papia
Et stipante, quibus confidit regia signa.
Mox tamen accensi variis hortatibus omnes
Ardenti pugnam properantes pectore poscunt.
Passibus at contra rapidis gens clara Ticini
Currit et infestis venientibus obviat armis.
Bellum ingens oritur, gladius pugnatur et hastis,
Missilibus telis, clavis levibusque sagittis.
Scuta caveque sonant galee, fususque per artus
Sudor agit rivos, tellus quoque sanguine manat,
Corpora multa virum passim sternuntur et altis
Cornipedes plagis pereunt per membra receptis.
Non ego temptarim cunctos per singula casus
Scribere, nec lacrimas et funera queque referre,
Nam properandum alio; primo luctaminis ictu
Adiuvat audacem fallax fortuna Papiam
Et premit adversam malefido numine partem.
Quippe Ticinensis collecto robore pubes
Acrius insurgens hostes dare terga coegit
Et repulit summa populum vi Mediolanum.
Mox tamen auxiliis succurrit lecta iuventus
Et rediens fortuna iuvat viresque ministrat.
Undique tela volant manibus transmissa virorum
Crebra nivis ritu; rursus pugna aspera surgit.
Hic belli vis magna fuit, tum turba Ticini
Fortunam transisse videns et numen ad hostes,
Cedit et in campo metuens iam stare patenti
Se recipit castro tot turbis haud satis apto.
At populus castrum victor circumdat et hostes
Obsidione premens parat expugnare reclusos.
Mox Vintelmus adest, vir pollens arte parandi
Instrumenta, quibus superantur castra vel urbes
Et quibus e contra valeant obsessa teneri.
Iste suo iactat plani castella vel urbes
Ingenio nulla ratione resistere posse,
Dummodo non metuat foris insurgentia bella.
Hunc igitur precio conductum Mediolani
Cives non modico carum acceptumque tenebant
Et quasi rectorem populi dominumque colebant.
Eius enim fuerant victores calliditate
Sepius eversis plenis munimine castris.
Hic cum cepisset sua machinamenta parare,
Quis caperet castrum, ridebat clausa iuventus
Et valli densa cingebat claustra corona,
Menia posse putans tantam defendere gentem.
Set nisi tanta foret, melius defendere posset.
Nam populus castro numerosus clausus in arto
Esurit et veterem belli deponit amorem
Deficiente cibo. Qui si foret ante paratus
Sufficiens populo, fortasse Vigebile staret
Hactenus illesum nec menia pulcra ruissent.
Seva fames clausos fedus pacemque coegit
Poscere et hostilis fidei se credere dextre
Pro dolor, artificis Vintelmi iussa subire
Civibus ut placuit, iurant victoribus omnes,
Obsidibusque datis confirmant federa pacis.
At iubet absque mora Vintelmus censor iniquus
Everti castrum, pro quo tormenta parabat;
Captivos populi reddi sibi Mediolani,
Quos bello fortis gens ceperat ante Ticini,
Terdone castella dari, que capta maligne
Turba Ticinensis discordi mente tenebat.
Atque addens graviora satis nonnulla reservat,
Que se visurum meliori tempore dicit;
Intereaque vades servari Mediolani
Precipit et captos iam dudum compede vinctos.
Sicque Ticinenses abeunt cum pace dolentes,
Pace quidem verbis stabili, set rebus inani.
Nam precepta gravant nimium censoris iniqui
Nec servare placet, quamvis promissa vadesque
Captorumque labor mentes pietate coartent.
Scinditur in varias vulgi sententia partes:
Pars servare fidem censet fedusque receptum
Et revocare suos hostili carcere clausos,
At patrie dilectus honor promissaque regis
Auxilia et veterum mens haud oblita malorum
Sollicitant alios, ut federa turpia rumpant.
Ipsi etiam mandant capti, mirabile dictu,
Nolle sui causa probrosam sumere pacem
Nec patrie regnive decus violare Papiam;
Mortem malle pati quam federe vivere turpi.
Ergo, licet sero, censoris iussa maligni
Spernit dura nimis captis vadibusque relictis
Iuratumque negat fedus servare Papia.
Haud mora vir prudens Opizo festinus ad altum
Progreditur regem et recitat res ordine gestas
Suppliciterque rogat cicius properare suisque
Ferre opem et auxilium promissum sepius illis.
Nam nisi succurrat, perituros carcere cives
Asserit ingenuos ruituramque esse Papiam
Et reliquas urbes vicinas Mediolano.
Nec non Rainaldus, qui cancellarius alti
Regis et interpres multa probitate vigebat,
Atque palatinus vir dignus laudibus Otto,
Quos pater Italicas Fredericus visere gentes
Miserat et duras Ligurum convertere mentes,
Nolle suis mandant monitis parere superbos
Mediolanenses nec hostes Pergameorum
Nec alios quosdam, set regia spernere iussa.
Quapropter veniat populos frenare procaces
Et ferat auxilium miseris properanter amicis
Rex pius et regni Ligurum tueatur honorem.
His pater auditis Fredericus mandat in omnes
Confestim partes et convocat arma ducesque
Italici dudum belli rumore frementes.
Haud mora conveniunt acies populique potentes,
Cogitur ex variis ingens exercitus horis.
Prebet enim regi comites Franconia multos,
Amplaque non modicas bello dat Suevia vires,
Baioaria electis ducibus spoliatur et armis,
Et populosa viros mittit Saxonia fortes,
Boemii coeunt proceres fulgentibus armis.
Quorum rex dominum Fredericus ferre coronam
Iussit, et in regni meritum provexit honorem.
Quis numerare duces valeat per nomina tantos?
Quis populos urbesque simul per singula dicat?
Deseritur populis Germania dives et armis;
Undique conveniunt proceres iuvenesque feroces
Et vexilla ducis Frederici clara secuntur.
Tempus erat flexi quo Phebus ad ultima Tauri
Iam veniens spatio Geminos properare videbat,
Iamque suas canere videns gaudebat aristas
Agricola et frugum domino sua vota parabat,
Tunc Romanus iter thalami consorte relicta
Ingreditur ductor turbis comitantibus ipsum.
At vaga iam Ligurum rumorem fama per urbes
Sparserat horrisonum centum preconia linguis
Dira ferens verisque simul mendacia miscens:
Innumeros properare duces equitumque catervas,
Agmina tanta sequi Fredericum sceptra regentem,
Milia quot reges numquam duxere priores;
Hunc homines ductare feros, qui dentibus artus
Humanos lanient, mordentes more ferarum,
Quis caro cruda cibus, potus cruor, horrida visu
Corporis effigies et plena timoris imago,
Quos gladii mortisve metus non terreat, et quos
Haud moveat pietas, nec fedi criminis horror.
Ipsum velle suis spoliandas tradere turbis
Non solum paucas Ligurum quas oderat urbes,
Set magis Italicas prorsus popularier omnes.
Hoc igitur Ligures fame terrore paventes
Certatim proprias circumdant menibus urbes
Et renovant veteres reparantes diruta muros,
Precipitique parant circum ipsos cingere fossa.
Gens etiam bellis dudum sublata secundis
Mediolanensis venturum denique regem
Cercius accipiens trepidat formidine fame
Et dubitans promptam Vintelmi consulit artem,
Quid sit opus facto, quo se queat ipsa tueri,
Consilioque viri fossam circumfodit urbi
Non modicam portis firmatis ordine senis,
Et struit inmensum fosse superaggere vallum,
Includens veteres et longa suburbia muros,
Grande opus et multo tandem sudore peractum.
Cumque magis fame gravis increbresceret horror,
Barbaricas referens regum propiare catervas,
Undique dispersi cives revocantur ad urbem,
Qui variis castella locis pontesque tenebant
Servantes populi iussu mercede recepta.
Tum ceptum adversa reparari sorte Lomellum
Linquitur, et tantum frustra impendisse laborem
Penitet ac sumptum rectores Mediolani.
Et Terdona suis sinitur servanda colonis
Ad patriam tandem sociis redeuntibus urbem.
Destruitur pulcra fundatum sede Maleum,
Quod visa est frustra prius expugnare Cremona.
Pons quoque destruitur magnus, quem struxerat arte
Vintelmus mira trabibus tabulisque paratis
Finibus externis sumptu simul atque labore.
Gens dispersa locis patriam fugit omnis ad urbem
Pontibus et castris varius hinc inde relictis;
Discedunt timidi deserto rure coloni,
Visque capit magnum fugientes Mediolanum.
Haud secus infestum gregibus genus acre luporum
Insidiis solitum pasci pecudumque rapinis,
Si quos forte suis venientes viderit ursos
Montibus aut silvis, fugit et sua lustra relinquit,
Ipsaque sic rapidos metuens fugit ursa leones.
Rara suis firmata locis castella tenentur,
Servanturque altis vix pauce in rupibus arces.
Nam propiare ducem metuendum fama canebat,
Cui vix ipse queant urbana resistere claustra.